દિલ્હી-

ક્વાડ દેશો એટલે કે અમેરિકા, જાપાન, ઓસ્ટ્રેલિયા અને ભારતના વિદેશ પ્રધાનોની બીજી બેઠક જાપાનની રાજધાની ટોક્યોમાં થઈ. આ બેઠકમાં, જ્યાં યુ.એસ.એ તેના સાથીઓને ચીન સામે એક થવાની અપીલ કરી હતી, ત્યાં અન્ય ત્રણ દેશોએ ચીનનું નામ ન લેતા ખૂબ સાવચેતી સાથે નિવેદનો જારી કર્યા હતા. 

યુએસના વિદેશ સચિવ માઇક પોમ્પિયોએ કહ્યું, "ક્વાડના ભાગીદારો તરીકે, હવે તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ બન્યું છે કે આપણે આપણા લોકો અને આપણા સાથીઓને ચીની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીના શોષણ, ભ્રષ્ટાચારથી બચાઇએ." પોમ્પેએ કહ્યું કે ચીનની આક્રમક વિસ્તરણવાદી નીતિ દક્ષિણ ચીન સમુદ્ર, પૂર્વ ચીન સમુદ્ર, મેકોંગ, હિમાલય, તાઇવાનમાં બધે જોવા મળી રહી છે.

યુએસના વિદેશ સચિવ માઇક પોમ્પિયોએ પણ કોરોના વાયરસના રોગચાળાને છુપાવવા માટે ચીનના સરમુખત્યારશાહી વલણની ટીકા કરી હતી. માઇક પોમ્પેએ કહ્યું, ચીનની સરમુખત્યારશાહી સરકારે દરેક બહાદુર નાગરિક અને કોરોના વિશે સાવચેતી રાખનારા નેતાઓને જેલ હવાલે કર્યા. ભારતના વિદેશ પ્રધાન એસ.કે. બેઠકમાં ચીનનું નામ લીધા વિના, જયશંકરે કહ્યું કે રોગચાળોએ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે તમામ પડકારો અંગે સમાન વિચારસરણી ધરાવતા દેશોએ ભેગા થવું પડશે. જયશંકરે કહ્યું, અમારો ઉદ્દેશ આ ક્ષેત્રના તમામ દેશોના હિતોનું રક્ષણ સુનિશ્ચિત કરવાનું છે. જયશંકરે ચાર દેશોના જૂથને લોકશાહી મૂલ્યો હોવાનું વર્ણવ્યું હતું. જયશંકરે કહ્યું કે અમે પ્રાદેશિક ઠરાવો અને વિવાદોના શાંતિપૂર્ણ નિરાકરણ માટે કટિબદ્ધ છીએ.

ઓસ્ટ્રેલિયાના વિદેશ પ્રધાન મેરીસ પેને પણ ચીનનું નામ લીધા વિના પોતાનું નિવેદન જાહેર કર્યું. જાપાન અને ઓસ્ટ્રેલિયાના વિદેશ પ્રધાનોને ચીન દ્વારા સીધા નિશાન બનાવવામાં આવ્યું ન હતું. ચારેય દેશોના વિદેશ પ્રધાનો વચ્ચે પહેલી બેઠક મે 2007 માં થઈ હતી. તે સમયે ચીને ચાર દેશોના આ જોડાણ સામે વિરોધ નોંધાવ્યો હતો અને તેને ચીન વિરોધી જોડાણ ગણાવ્યું હતું. આ વર્ષે ચીનના નાયબ વિદેશ પ્રધાન લાઓ ઝુઉઈએ ક્વાડને ચીન વિરોધી ફ્રન્ટ લાઇન ગણાવી હતી. આ જોડાણને મિની નાટો પણ કહેવામાં આવી રહ્યું છે.

જાપાનમાં ચારેય દેશોની બેઠક અંગે પણ ચિની મીડિયામાં ચર્ચા થઈ રહી છે. ચીની મીડિયાએ ચીન સામે જોડાણ બનાવવાની અમેરિકન પ્રયાસને ફગાવી દીધી છે. ચીનના અખબાર ગ્લોબલ ટાઇમ્સે લખ્યું છે કે, યુએસ સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટરે ભારત, જાપાન અને ઓસ્ટ્રેલિયાના વિદેશ પ્રધાનો સાથે વાતચીત કરી હતી, પરંતુ આ બેઠક બાદ કોઈ સંયુક્ત નિવેદન બહાર પાડવામાં આવ્યું નથી.

ચાઇનીઝ અખબારે લખ્યું છે, આ બેઠકમાં અમેરિકા સિવાય કોઈએ ચીનનું નામ લીધું નહીં. ક્વાડના બાકીના સભ્યો તેમની રુચિઓ વિશે સાવધ હતા. ગ્લોબલ ટાઇમ્સે લખ્યું છે, અમેરિકા જાપાન અને ઓસ્ટ્રેલિયા સાથે સૈન્ય સંધિઓમાં પ્રવેશી ચૂક્યું છે અને હવે ભારતને પણ તેમાં સમાવવા માંગે છે. તે ભારતને ચીન સામે મુકવા પ્રયાસ કરી રહ્યો છે, પરંતુ તે એટલું સરળ નથી. ગ્લોબલ ટાઇમ્સે લખ્યું છે કે, ભારત ભાગ્યે જ અમેરિકાની સાથે ઉભુ રહેશે. શીત યુદ્ધ પછી ભારત એક પણ જૂથમાં નથી. ભારત પોતે મહાસત્તા બનવા માંગે છે તેથી તેનો અમેરિકાની ધૂન પર નાચવાનો કોઈ ઇરાદો નથી.

જાપાન અંગે ગ્લોબલ ટાઇમ્સે લખ્યું છે કે, "જાપાન તાઈવાનના મુદ્દાને મૌખિક રીતે સમર્થન આપે છે, પરંતુ તાઇવાન માટે તે ચીન સાથે યુદ્ધ જરાય લડશે નહીં." ઓસ્ટ્રેલિયા યુ.એસ. સરકારનું વફાદાર અનુયાયી છે પરંતુ મર્યાદિત આર્થિક શક્તિ અને વસ્તીના કારણે તે શક્તિશાળી નથી. બીજી તરફ, જો ઓસ્ટ્રેલિયા ચીનને સતત ગુસ્સે રાખતું રહે છે, તો તેના પરિણામો ભોગવવા પડશે.

ગ્લોબલ ટાઇમ્સના લેખમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે અમેરિકા ક્વાડને નાટો જેવી લશ્કરી સંસ્થા બનાવવા માંગે છે, પરંતુ તેમ કરવું તે ખૂબ મુશ્કેલ છે. શું જાપાનની સ્વ-સંરક્ષણ દળ યુ.એસ.ને ટેકો આપવાની સ્થિતિમાં છે, શું જાપાની સૈન્ય તેના બંધારણના કાર્યક્ષેત્રથી આગળ વધશે અને યુએસ સૈન્યને ટેકો આપશે? કદાચ ના. ચીનના અખબારે લખ્યું છે કે, લશ્કરી સહયોગના મામલે ઓસ્ટ્રેલિયા ભાગ્યે જ કોઈ મોટી મદદ કરી શકશે. બીજી તરફ, ભારત લશ્કરી સંગઠન સાથે ભાગીદારી કરીને વધુ પડકારો વધારશે કારણ કે તે પોતાના મોટાભાગના શસ્ત્રો અન્ય દેશો પાસેથી ખરીદે છે. જો યુ.એસ. ભારતને તેના એશિયન નાટોમાં સામેલ કરવા માંગે છે, તો તેણે ભારતને રશિયન શસ્ત્રો છોડી દેવા અને તેના સંરક્ષણ ક્ષેત્રે રોકાણ કરવા સમજાવવું પડશે.

ગ્લોબલ ટાઇમ્સે લેખના અંતે લખ્યું હતું કે, "આજની દુનિયામાં ચીન સામે લશ્કરી, રાજકીય અને સમાવિષ્ટ જોડાણો બનાવવી એ એક ભ્રાંતિ છે અને તે વર્તમાનના વિરોધી છે." આવી વ્યૂહરચના નિષ્ફળ થવા માટે બંધાયેલી છે. ક્વાડ મીટિંગ દરમિયાન અમેરિકા ચીસ પાડતું રહ્યું પરંતુ શું તેને અન્ય દેશોનો ટેકો મળી શકશે? જવાબ ના છે. આ બેઠક અમેરિકન નેતૃત્વના પતનનો પણ પુરાવો છે.