સમગ્ર ભારતમાંથી માત્ર પશ્ચિમ બંગાળની પોલીસ જ સફેદ રંગનો ગણવેશ પહેરે છે, જેણે આજ સુધી બ્રિટિશ પ્રણાલી જાળવી રાખી છે. ભારતીય પોલીસ આપણા કાયદો અને વ્યવસ્થાનો મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આપણી સુરક્ષા માટે પોલીસ હંમેશા હાજર રહે છે. સામાન્ય રીતે આપણે પોલીસને તેમના ગણવેશથી ઓળખીએ છીએ, પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે પોલીસ યુનિફોર્મનો રંગ ખાખી કેમ છે. પોલીસનો ગણવેશ કેવી રીતે શરૂ થયો. ચાલો આ લેખ દ્વારા આ શીખવાનો પ્રયાસ કરીએ.


દરેક દેશમાં પોલીસ પોતાનો કાયદો અને વ્યવસ્થા બનાવવા માટે બનાવવામાં આવે છે. તે પોલીસ છે જેના કારણે આપણે બધા શાંતિથી સૂઈએ છીએ. દિવસ હોય કે રાત કોઈપણ ઉત્સવ હોય, હંમેશાં અમારી સુરક્ષા માટે પોલીસ તહેનાત કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, અમે પોલીસને તેમના ગણવેશ અથવા ગણવેશથી ઓળખીએ છીએ. પોલીસ ખાકી ગણવેશ તેની મોટી ઓળખ ગણાય છે. માત્ર એટલો જ તફાવત છે કે કેટલીક જગ્યાએ તેનો રંગ થોડો હળવા હોય તો ક્યાંક ઘાટો હોય છે. લોકો દૂરથી ઓળખે છે કે પોલીસ આવી રહી છે. પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે પોલીસ યુનિફોર્મનો રંગ કેમ છે. કેમ તેને અન્ય કોઈ રંગ કે રંગ આપવામાં આવ્યો ન હતો. ચાલો જાણીએ કે પોલીસ યુનિફોર્મનો રંગ ખાખી કેમ છે?


ભારતીય પોલીસ ગણવેશ ખાખીનો રંગ કેમ છે?


જ્યારે બ્રિટિશ શાસન ભારતમાં હતું, ત્યારે તેમના પોલીસકર્મીઓ સફેદ ગણવેશ પહેરતા હતા. પરંતુ લાંબી ફરજ દરમ્યાન તે ઝડપથી ગંદા થઈ જતો હતો. આને કારણે પોલીસ કર્મચારી પણ પરેશાન થતા હતા.ક્યારેક તો પોતાની ગંદકી છુપાવવા માટે તેણે પોતાનો ગણવેશ વિવિધ રંગમાં રંગવાનું શરૂ કર્યું. આ રીતે તેનો ગણવેશ વિવિધ રંગોમાં દેખાવા લાગ્યો. આ કારણે અધિકારીઓએ ખાખી રંગની ડાઇ તૈયાર કરી હતી.ખાખી રંગ આછો પીળો અને ભૂરા રંગનું મિશ્રણ છે. તેથી તેણે ચા-પાનના પાણી અથવા કોટન ફેબ્રિક કલરને ડાઇની રીતે ઉપયોગ કર્યો, જેના કારણે તેનો ગણવેશ ખાખી રંગનો બની ગયો. હિંદીમાં ખાખ એટલે ગંદી માટીનો રંગ. આ ખાખી રંગની ડાઇ લગાવ્યા બાદ પોલીસની ગણવેશ પર ધૂળ,માટીના ડાઘ ઓછા જોવા મળશે. 1847 માં,સર હેરી લમ્સડેને ખાખી રંગના ગણવેશને સત્તાવાર રીતે અપનાવ્યો અને ત્યારથી ખાખી રંગનો ગણવેશ ભારતીય પોલીસમાં જોવા મળે છે. સર હેરી લમ્સને ખાખી યુનિફોર્મને કેવી રીતે અપનાવ્યો તેની પાછળનું એક કારણ છે અને તે નીચે મુજબ છે.


કેવી રીતે ખાખી રંગ અમલમાં આવ્યો?


સર હેનરી લોરેન્સ ઉત્તર પશ્ચિમ ફ્રન્ટિયરના ગવર્નરના એજન્ટ હતા અને લાહોરના રહેવાસી હતા, જેમણે ડિસેમ્બર 1846 માં "કોર્પ્સ ઓફ ગાઇડ્સ" ("Corps of Guides") ફોર્સ ઉભો કરી હતી. "કોર્પ્સ ઓફ ગાઇડ્સ" ફોર્સ એ બ્રિટીશ ભારતીય સૈન્યની એક રેજિમેન્ટ હતી જે ઉત્તર-પશ્ચિમ સરહદ પર સેવા આપવા માટે બનાવવામાં આવી હતી. તેવી જ રીતે સર હેરી લમ્સડેન(sir Harry Lumsden) કમાન્ડેંટ બનાવવામાં આવ્યા હતા અને વિલિયમ સ્ટીફન રાયકસ હોડસનને(William Stephen Raikes Hodson) સેકન્ડ કમાન્ડ બનાવવામાં આવ્યા હતા અને તેને "કોર્પ્સ ઓફ ગાઇડ્સ" બળ વધારવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. શરૂઆતમાં આ દળના સૈનિકો તેમના સ્થાનિક ડ્રેસમાં ફરજ બજાવતા હતા, પરંતુ 1847 માં સર હેરી લમ્સનના પ્રયત્નોથી દરેકે ખાખી રંગનો ગણવેશ અપનાવ્યો. તે પછી આર્મી રેજિમેન્ટ અને પોલીસે ખાખી યુનિફોર્મ અપનાવ્યો હતો જે હજુ ભારતમાં ચાલી રહ્યો છે.


આખરે પોલીસ ગણવેશનો ઇતિહાસ શું છે?


BPRD (Bureau of Police Research and Development) ના માર્ગદર્શિકા મુજબ, લંડન મેટ્રોપોલિટન પોલીસે પ્રથમ આધુનિક પોલીસ, અર્ધ લશ્કરી શૈલીનો ગણવેશ 1829 માં ઘેરા વાદળી રંગનો ગણવેશ બનાવ્યો હતો. આ વાદળી રંગને પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો કારણ કે તે સમયે બ્રિટીશ આર્મી લાલ અને સફેદ રંગનો ગણવેશ પહેરતી હતી. તેથી વાદળી રંગ આ સેનાથી જુદા દેખાવા માટે પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો.


શું તમે જાણો છો કે પ્રથમ સત્તાવાર પોલીસ દળની સ્થાપના ક્યાં થઈ?


તેની સ્થાપના અમેરિકામાં ન્યૂ યોર્કમાં 1845 માં થઈ હતી. પછી ત્યાં સ્વયંસેવક પોલીસિંગ કરવામાં આવી. 1853 માં લંડન પોલીસને ધ્યાનમાં રાખીને,ન્યુ યોર્ક પોલીસે તેનો ગણવેશ બનાવ્યો જે ઘેરો વાદળી રંગનો હતો, અને આ જોઈને અમેરિકા અને અન્ય રાજ્યોએ પણ પોલીસ ગણવેશ અપનાવવાનું શરૂ કર્યું


કોલકાતા પોલીસ સફેદ ગણવેશ કેમ પહેરે છે?


ભારતમાં તમે પોલીસને ખાખી ગણવેશમાં ફરતા જોયા હશે, પરંતુ જલદી તમે કોલકાતા પહોંચશો, તમે રસ્તાઓ પર પોલીસને સફેદ ગણવેશમાં જોશો. તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે જ્યારે આખા દેશની પોલીસ ખાખી યુનિફોર્મ પહેરે છે, તો કોલકાતા પોલીસ સફેદ ગણવેશ કેમ પહેરે છે? 

કોલકાતા પોલીસની યુનિફોર્મનો રંગ ફક્ત સફેદ નથી. આની પાછળ એક વિશેષ કારણ છે કોલકાતા પોલીસની રચના 1845 માં કરવામાં આવી હતી. આઝાદી પછી બ્રિટિશરો ચાલ્યા ગયા, પરંતુ તેઓએ કોલકાતા પોલીસ પર છાપ છોડી દીધી. તે બ્રિટિશરોએ જ કોલકાતા પોલીસ ગણવેશ માટે સફેદ રંગ પસંદ કર્યો હતો. ખરેખર, દરિયાની નજીક હોવાને કારણે અહીં ઘણી ગરમી અને ભેજ છે. આ કારણોસર, બ્રિટીશ લોકોએ પોલીસ ગણવેશ માટે સફેદ રંગ પસંદ કર્યો, જેથી તેમનો ગણવેશ સૂર્યપ્રકાશને પ્રતિબિંબિત કરે અને તેમને વધુ ગરમી ન આવે.

( લેખક: ડિમ્પલ વસોયા )