દિલ્હી-

બેલ્ટ એન્ડ રોડ પ્રોજેક્ટના નામે આખી દુનિયાના દેવાની જાળમાં ફસાયેલા ચીન પોતાના ઉદ્દેશ્યમાં સફળ જણાય છે. શ્રીલંકા બાદ ભારતનો બીજો એક પાડોશી દેશ અને નજીકનો મિત્ર માલદીવ ચીનના દેવા હેઠળ છે. માલદીવ સરકારના જણાવ્યા મુજબ ચીનનું દેશ પર 35.1 અબજ ડોલરનું મોટું દેવું છે. તે પણ જ્યારે માલદીવની સંપૂર્ણ અર્થવ્યવસ્થા લગભગ 5 અબજ ડોલરની છે. કોરોના સંકટમાં, માલદીવ હવે ડિફોલ્ટથી ડરી રહ્યુ છે.

રિપોર્ટ અનુસાર માલદીવની આખી અર્થવ્યવસ્થા પર્યટન પર આધારીત છે. કોરોના વાયરસ સંકટથી માલદીવનો પર્યટન ક્ષેત્ર ખરાબ રીતે પ્રભાવિત થયું છે. માલદીવ પ્રવાસનમાંથી દર વર્ષે લગભગ બે અબજ ડોલરની કમાણી કરે છે, પરંતુ કોરોનાને કારણે તે ત્રીજા ભાગથી ઘટવાની ધારણા છે. જો કોરોના વાયરસ ચાલુ રહે છે, તો માલદીવને આ વર્ષે 70 કરોડ ડોલરનુ નુકસાન થઈ શકે છે.

માલદીવના પૂર્વ વડા પ્રધાન અને હાલના દેશના સંસદના અધ્યક્ષ મોહમ્મદ નશીદ કહે છે કે ચીનનું દેશ પ્રત્યેનું કુલ લેણુ આશરે 3.1 અબજ ડોલરનું છે. આમાં સરકારો વચ્ચે લેવામાં આવતી લોન, સરકારી કંપનીઓને લોન અને ખાનગી કંપનીઓને આપવામાં આવતી લોન શામેલ છે, જેની માલદીવ સરકાર દ્વારા ખાતરી આપવામાં આવી છે. નશીદને આશંકા છે કે માલદીવ ચીનના દેવાની જાળમાં ફસાઈ શકે છે.

નાશીદે દેશમાં ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટની શક્યતા પર સવાલ ઉઠાવ્યા, જેના માટે ચીન પાસેથી લોન લેવામાં આવી હતી. તેમણે કહ્યું, 'શું આ પ્રોજેક્ટ્સ એટલી આવક આપશે કે તેમના દ્વારા દેવું ચૂકવી શકાય? આ પ્રોજેક્ટ્સની વ્યવસાયિક યોજના સૂચવતા નથી કે લોન ચૂકવી શકાય છે. નશીદે કહ્યું કે, ચીનની સહાયથી દેશમાં ચાલી રહેલા પ્રોજેક્ટ્સની કિંમતમાં પણ અનેકગણો વધારો થયો છે. આટલું જ નહીં, મળેલા પૈસાની રકમ કાગળ પર વધારે છે. તેમણે દાવો કર્યો હતો કે માલદીવને માત્ર 1.1 અબજ ડોલરની સહાય મળી છે.

વર્ષ 2013 માં, માલદીવમાં અબ્દુલ્લા યામીનની ચીન તરફી સરકારે દેશમાં માળખાકીય સુવિધાઓના પ્રોજેક્ટ્સના નામે ચીન પાસેથી મોટી લોન લીધી હતી. હવે આ અબજ ડોલરની લોન હાલની સરકાર માટે ગળાના દુખાવો બની છે. ચીને આ રકમ તેના બેલ્ટ અને રોડ પ્રોજેક્ટના ભાગ રૂપે માલદીવની સરકારને આપી હતી. નવી સરકાર માલદીવમાં આવ્યા પછી હવે તે દેશના આર્થિક આરોગ્યની તપાસ કરી રહી છે. આમાં ઘણા ચોંકાવનારા ખુલાસા થયા છે.

ચીન વધુને વધુ તેના દેવાની જાળમાં દુનિયાને ફસાવતું જાય છે. લાઓસ આ ડ્રેગનની ડેટ ટ્રેપ ડિપ્લોમસીનો નવો શિકાર બન્યો છે. અબજો ડોલરનું ચાઇનીઝ દેવું ન ચૂકવવાની સ્થિતિમાં લાઓસને તેની પાવર ગ્રીડ ચીનની એક સરકારી કંપનીને સોંપવી પડી છે. હાર્વર્ડ બિઝનેસ રિવ્યૂના અહેવાલ મુજબ, ચીની સરકાર અને તેની કંપનીઓએ 150 થી વધુ દેશોની  1.5 ટ્રિલિયન ડોલર એટલે કે 112 લાખ 50 હજાર કરોડ રૂપિયાની લોન આપી છે.

નાશીદને ડર છે કે જો માલદીવ ડિફોલ્ટ થાય છે, તો તે પડોશી શ્રીલંકાની સમાન સ્થિતિમાં હોઈ શકે છે, જેને 99 વર્ષથી ચીનને તેના હેમ્બન્ટોટા બંદર આપવું પડ્યું છે. નાશીદના ડેટાને સાચા માનીને, માલદીવની કુલ અર્થવ્યવસ્થાના અડધાથી વધુ હિસ્સો ચીની દેવામાં છે. જો માલદીવ સરકારની આવક ઓછી થાય તો વર્ષ 2022-23 સુધીમાં લોન ચૂકવવી મુશ્કેલ થઈ શકે છે. બીજી તરફ, શ્રીલંકા બાદ જો માલદીવ ચીની દેવાની જાળનો ભોગ બને છે તો ભારત માટે પણ મુશ્કેલ થઈ શકે છે.