દિલ્હી-

અમેરિકન કંપની ફોર્ડે પણ આખરે ભારતમાંથી તેનાં બોરી-બિસ્તરા ઊઠાવી લીધા છે. આ સાથે ફોર્ડ, હાર્લી ડેવિડસન, ફિયાટ, માન, પોલારિસ, જનરલ મોટર્સ, યુનાઇટેડ મોટર્સ મોટરસાઇકલ જેવી સાત મુખ્ય ઓટો કંપનીઓ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ભારતમાંથી બહાર નીકળી ગઇ છે. ચાલો આનું કારણ જાણીએ. 

ક્યા કારણે મારુતિ સુઝુકી અને હ્યુન્ડાઇ શાસન કરી રહ્યા છે

ત્રણ અમેરિકન કંપનીઓ એ છે કે જેમણે ભારતમાંથી ધંધો સમેટી લીધો છે. જોકે કંપનીઓના કારોબાર બંધ થવાનાં જુદાં જુદાં કારણો છે, પરંતુ ભારતીય બજારને સમજવામાં વ્યૂહાત્મક ક્ષતિ, વેચાણ પછીની સેવા, નબળા અને મોંઘા નવા મોડલ લાવવામાં નિષ્ફળતા, સ્પેરપાર્ટ્‌સ બધે ઉપલબ્ધ નથી, વગેરે આનાં મુખ્ય કારણો છે. જો આપણે ફોર્ડ ઇન્ડિયાનું ઉદાહરણ લઈએ તો તે શરૂઆતથી જ મુશ્કેલી હતી અને ભારતમાં ક્યારેય નફો કર્યો ન હતો. ભારતમાં વોલ્યુમ સેગમેન્ટમાં ભાર છે, એટલે કે નાની કારો અહીં છે, જેના આધારે મારુતિ સુઝુકી અને હ્યુન્ડાઇ શાસન કરી રહ્યા છે. ફોર્ડ વોલ્યુમ કેપ્ચર કરી શકે તેવી કોઈ પ્રોડક્ટ લાવી શક્યું નથી. આ ઉપરાંત તેની વેચાણ પછીની સેવા વિશે ઘણી ફરિયાદો આવી છે. 

ઓટો નિષ્ણાત ટુટુ ધવન કહે છે, “નવી પ્રોડક્ટ રજૂ કરવામાં નિષ્ફળતા, નબળી અને મોંઘી વેચાણ પછીની સેવા, દરેક જગ્યાએ સ્પેરપાર્ટ્‌સની ગેરહાજરી વગેરેને કારણે ભારતીય ગ્રાહકોને ફોર્ડ પસંદ નથી. અહીંની કંપની ૧૫ વર્ષ જૂના મોડલ પર ર્નિભર હતી, જ્યારે બાકીની કંપનીઓ દર ૨-૩ વર્ષે નવા મોડલ સાથે આવે છે. આવી બધી કંપનીઓ ભારતમાં ટકી શકશે નહીં, જે આ ખામીઓને દૂર કરવામાં સક્ષમ નથી. '

અમેરિકન કંપનીઓના કુલ વ્યાપાર અને નફામાં ભારતીય બિઝનેસનું યોગદાન બહુ નથી

આવી જ સ્થિતિ અમેરિકન કંપની જનરલ મોટર્સની પણ હતી. જનરલ મોટર્સની શેવરોલે બ્રાન્ડ ક્યારેય નોંધપાત્ર બજાર હિસ્સો બનાવવામાં સફળ રહી નથી. અમેરિકન કંપનીઓ સસ્તા અને મૂલ્ય આધારિત ઉત્પાદનો લોન્ચ કરવામાં નિષ્ફળ રહી. એક કારણ એ પણ છે કે અમેરિકન કંપનીઓના કુલ વ્યાપાર અને નફામાં ભારતીય બિઝનેસનું યોગદાન બહુ નથી, તેથી તેઓ નુકશાનના કિસ્સામાં બેગ બિસ્તરા ભરી લેવાનું વધુ સારું માને છે. 

ઇટાલિયન કાર કંપની ફિયાટની વર્ષોથી ભારતમાં પ્રતિષ્ઠા હતી. પહેલા પણ એક વખત પોતાનો સિક્કો અહીં જમા કરાવ્યો હતો. તેના આધારે જ ફરી ભારતમાં પૂન્ટો, લિનીઆ જેવી પ્રોડક્ટ્‌સ લોન્ચ કરી, પરંતુ ફરીથી કંપનીને વધારે સફળતા ન મળી અને વર્ષ ૨૦૨૦માં તેનું ઉત્પાદન સંપૂર્ણપણે બંધ કરી દીધું. 

અમેરિકન યુનાઇટેડ મોટર્સે લોહિયા મોટર્સ સાથે ભાગીદારીમાં ભારતમાં પ્રવેશ કર્યો, પરંતુ તેની મોટરસાયકલો ભારતીયોને પસંદ ન હતી અને તેમની નબળી ગુણવત્તા વિશે ફરિયાદો હતી, જેના કારણે કંપની ભારતમાં સ્થાયી થઈ શકી ન હતી.

આ કંપની ભારતીય બજારની જરૂરિયાતોને સમજી શકી નથી

અમેરિકન લક્ઝરી મોટરસાઇકલ બ્રાન્ડ હાર્લી ડેવિડસનની વિદાય ભારતીય જાણકારો માટે આઘાતજનક હતી. કંપનીએ સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૦થી તેનો ભારતીય વ્યવસાય બંધ કરી દીધો. તે ખૂબ જ પ્રીમિયમ સેગમેન્ટમાં છે અને તેની પ્રોડક્ટ્‌સ આયાત પછી ખૂબ મોંઘી થતી હતી, જેના કારણે તે સફળ થઈ શકી ન હતી. 

આઇશર મોટર્સે ૨૦૧૩માં અમેરિકન કંપની પોલારિસ સાથે મળીને ભારતમાં તેની કાર વેચવાનું શરૂ કર્યું હતું, પરંતુ ભારતીય ગ્રાહકોની જરૂરિયાતોને ન સમજવાને કારણે આ કંપની પોલારિસે પણ માર્ચ ૨૦૧૮માં પોતાનો વ્યવસાય સમાપ્ત કરવો પડ્યો હતો. 

ફોક્સવેગનના ટ્રક અને બસ ઉત્પાદક મેન મેનને પણ વર્ષ ૨૦૧૮ માં ભારતમાંથી પોતાનો બિઝનેસ પાછો ખેંચવો પડ્યો હતો. આ કંપની ભારતીય બજારની જરૂરિયાતોને સમજી શકી નથી અને તેના ઉત્પાદનો અહીં કામ કરતા નથી. તેને ભારતમાં ટાટા અને અશોક લેલેન્ડ પ્રોડક્ટ્‌સ તરફથી ઉગ્ર સ્પર્ધાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. 

ભારતીય બજારમાં નાની સસ્તું એટલે કે સારી ગુણવત્તાવાળી કાર, ઓછી કિંમતે બાઇકનું પ્રભુત્વ છે. ઉદાહરણ તરીકે, મારુતિ, હીરો અને હ્યુન્ડાઇને આ કારણે ઘણી સફળતા મળી છે. જેણે આ સેગમેન્ટમાં ઉત્પાદન લાવવામાં વિલંબ કર્યો તે મુશ્કેલીમાં છે. આ પણ જાપાની કંપની હોન્ડા કાર્સની મુશ્કેલીનું કારણ છે. હોન્ડાએ હજુ ભારતમાંથી બહાર જવાનું બાકી છે, પરંતુ તેણે ગ્રેટર નોઈડામાં તેનો પ્લાન્ટ બંધ કરી દીધો છે અને કંપની મુશ્કેલીમાં ચાલી રહી છે. 

...તો વર્ષ ૨૦૨૦માં ભારત વિશ્વનું ત્રીજું સૌથી મોટું ઓટો માર્કેટ હોત

હોન્ડા, નિસાન, ફોક્સવેગન, સ્કોડા જેવી અન્ય કંપનીઓ પણ ભવિષ્યમાં રોકાણ કરતા અચકાતી હોય છે. ઓટો કંપનીઓએ કોરોના પછી આ વર્ષે વેચાણમાં થોડો સુધારો થવાની અપેક્ષા રાખી હતી, પરંતુ આ વર્ષે તહેવારોની સીઝન મંદ રહેવાની ધારણા છે, ઓટો ક્ષેત્ર અને અર્થતંત્રના ભવિષ્ય અંગે હજુ પણ લાંબા ગાળાની અનિશ્ચિતતા છે. આ કારણોસર ફોર્ડ માટે કોઈ આશા બાકી નહોતી. 

જો બધું બરાબર ચાલ્યું હોત તો વર્ષ ૨૦૨૦ માં ભારત વિશ્વનું ત્રીજું સૌથી મોટું ઓટો માર્કેટ હોત, પરંતુ કોરોના સંકટએ બધું ગડબડ કરી નાખ્યું. ફોર્ડે કાર મોંઘી કરી હતી, પરંતુ વેચાણ પછીની સેવા ખૂબ જ નબળી હતી, જેના કારણે તે ભારતીય ગ્રાહકોને પસંદ ન હતી. બીજી બાજુ કિયા મોટર્સ, એમજી મોટર્સ જેવી નવી કંપનીઓએ ભારતીય બજારને સમજ્યું અને સસ્તું એસયુવી જેવી પ્રોડક્ટ્‌સ લોન્ચ કરી, જેના કારણે તેમને સારી સફળતા મળી રહી હોવાનું જણાય છે.