હિમાચલ પ્રદેશની સુંદર મંડી સ્થિત સિરાજ ખીણ, જે તેના મનોહર ફૂલો અને સફરજનની મીઠાશ માટે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે, તે હાલમાં કુદરતના પ્રચંડ પ્રકોપનો ભોગ બની છે. 30 જૂન, 2025 ના રોજ થયેલા ભયાનક વાદળ ફાટવાથી આ ખીણમાં ચોતરફ વિનાશનો માહોલ છે. માનવ જીવનની સાથે સફરજનના બગીચાઓ પણ ધૂળમાં મળી ગયા છે, અને ખેડૂતોની આજીવિકા છીનવાઈ ગઈ છે. આ ઘટનાએ 2023 માં થયેલા નુકસાનની યાદ તાજી કરી દીધી છે, જ્યારે કેટલાક ખેડૂતોને માત્ર 7 રૂપિયા તો કેટલાકને 150 રૂપિયાનું નજીવું વળતર મળ્યું હતું. કુદરતના બેવડા પ્રહારનો સામનો કરી રહેલા સિરાજ ખીણના સફરજનના ખેડૂતો પર આ ગ્રાઉન્ડ રિપોર્ટ તેમની દયનીય સ્થિતિ વર્ણવે છે.

બે વર્ષમાં બેવડો પ્રહાર અને વિનાશનો આંક

વર્ષ 2023 માં પણ હિમાચલ પ્રદેશમાં ભૂસ્ખલનના કારણે ભારે તબાહી મચી હતી, જેમાં પાંચસોથી વધુ લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. આ વખતે સિરાજ ખીણમાં વાદળ ફાટવાની ઘટના બની છે, જેમાં સિત્તેરથી વધુ લોકો માર્યા ગયા છે, ત્રીસથી વધુ લોકો ગુમ છે અને બેસોથી વધુ લોકો ઘાયલ થયા છે. હિમાચલ પ્રદેશ જેવા પહાડી વિસ્તારોના લોકો ગ્લોબલ વોર્મિંગના કારણે આવી કુદરતી આફતોનો સૌથી મોટો ભોગ બની રહ્યા છે.

ખેડૂતોની વ્યથા: 7 રૂપિયાનું વળતર અને લાખોનું દેવું

સિરાજ ખીણના બગસ્યાદ ગામના સફરજનના ખેડૂત યુધિષ્ઠિર અને જયવર્ધન હાલ અત્યંત દુઃખ અને આઘાતમાં છે. યુધિષ્ઠિરના સફરજનના બગીચાઓને 2023માં પણ ભારે નુકસાન થયું હતું. લગભગ 200-300 સફરજનના ઝાડ ધોવાઈ ગયા હતા, પરંતુ આઘાતજનક રીતે તેમને માત્ર 7 રૂપિયાનું વળતર મળ્યું હતું. યુધિષ્ઠિર જણાવે છે, "મારા પરિવારના લગભગ 300-400 સફરજનના ઝાડ ઉખડી ગયા હતા, પરંતુ મને સાત રૂપિયાનું વળતર આપવામાં આવ્યું હતું અને મારા ભાઈને 150 રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા. અમે તે પણ લીધું ન હતું. આટલા વળતરનું આપણે શું કરીશું?" આ વખતે પણ તેમના નીચેના બગીચા માંડ બચ્યા છે, જ્યારે ઉપરના બગીચામાં નુકસાન ખૂબ મોટું છે.

બગસ્યાદ ગામના જ અન્ય ખેડૂત જયવર્ધન, જે ફૂલ અને સફરજન બંનેની ખેતી કરે છે, તેની હાલત પણ કફોડી છે. તેણે કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ (KCC) માંથી દસ લાખની લોન લઈને ફૂલોની ખેતી માટે પોલી હાઉસ તૈયાર કરાવ્યું હતું. પરંતુ વાદળ ફાટવાથી થયેલા વિનાશમાં તેનું ઘર અને પોલી હાઉસ બંને ધોવાઈ ગયા છે. હવે તે મોટા દેવામાં ડૂબી ગયો છે. જયવર્ધન કહે છે કે, "બેંકને કેવી રીતે ખબર પડશે કે મારું ઘર, કાર અને પોલી હાઉસ નાશ પામ્યા છે. જો ચુકવણી મોડી થશે તો તેઓ નોટિસ મોકલશે. સરકારે KCC માં એક વર્ષ માટે વ્યાજ માફ કરવું જોઈએ."

જીવનભરની મહેનત પાણીમાં

આપણે રોજ ખાઈએ છીએ તે સફરજન એવા ખેડૂતો દ્વારા ઉગાડવામાં આવે છે જેઓ પોતાનું આખું જીવન તેના પાછળ ખર્ચી નાખે છે. બગસ્યાદમાં રહેતી 63 વર્ષીય સફરજન ખેડૂત સાવિત્રી આ દર્દનું જીવંત ઉદાહરણ છે. પોતાના સફરજનના વૃક્ષો બતાવતા તે કહે છે કે તેણે 25 વર્ષની ઉંમરે આ વૃક્ષો વાવ્યા હતા. ઘરની પાછળ થયેલા વિનાશને કારણે, તેના સફરજનના 60 ટકા બગીચા જમીનમાં દટાઈ ગયા છે. સાવિત્રી કહે છે કે તેણે 30 થી 35 વર્ષ પહેલા એક સફરજનનું વૃક્ષ વાવ્યું હતું. સમયાંતરે પ્રીમિયમ મળે છે, ખાતર આપવામાં આવે છે, તેના પર લાખો રૂપિયાનું રોકાણ કરવામાં આવે છે, પછી તે સફરજન આપવાનું શરૂ કરે છે. પરંતુ આ આફતમાં જીવન બચી ગયું, પણ બધું જ નાશ પામ્યું. બગસ્યાદ ગામના અન્ય ખેડૂત ગંગા રામ આભારી છે કે તેમનું જીવન બચી ગયું. તેઓ કહે છે કે બાકીનું બધું નાશ પામ્યું છે.

કરોડોના વ્યવસાય પર અસર અને સરકાર પાસેથી અપેક્ષા

દર વર્ષે મંડીની સિરાજ ખીણમાંથી 10 લાખ સફરજનના બોક્સનું ઉત્પાદન થતું હતું, જે કરોડોનો વ્યવસાય હતો અને હજારો ખેડૂતો તેની સાથે સંકળાયેલા હતા. હવે આ બરબાદ થયેલા સફરજન ખેડૂતોની એકમાત્ર આશા સરકાર પર ટકેલી છે. પરંતુ કમનસીબે, હાલમાં આર્થિક પેકેજના નામે આ ખેડૂતો માટે કંઈ ખાસ દેખાઈ રહ્યું નથી, જે તેમની વેદનાને વધુ ઘેરી બનાવે છે. આ સ્થિતિમાં સરકાર દ્વારા તાત્કાલિક અને પૂરતા વળતરની વ્યવસ્થા કરવામાં આવે તે અત્યંત જરૂરી છે, જેથી આ ખેડૂતો ફરીથી પોતાના પગ પર ઊભા રહી શકે.