લોકસત્તા જનસત્તા ન્યૂઝ ડેસ્ક
21, નવેમ્બર 2025 |
નવી દિલ્હી |
16434
ભારતના પાવર ગ્રીડ (Power Grid) માં વારંવાર આવતી સમસ્યાઓ, ખાસ કરીને હીટવેવ્સ દરમિયાન ઊભી થતી વીજળીની માંગ અને પુરવઠાના પડકારોને દૂર કરવા માટે સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીના સ્થાપકોએ એક નવું AI ગ્રીડ ઇન્ટેલિજન્સ સ્ટાર્ટઅપ શરૂ કર્યું છે. આ સ્ટાર્ટઅપનું નામ 'પ્રવાહ' (Pravāh) છે, જેનો સંસ્કૃતમાં અર્થ 'પ્રવાહ' (Flow) થાય છે.
ભારતીય વીજળી વિતરણ કંપનીઓ (ડિસ્કોમ્સ), જે માંગની આગાહી માટે જૂના સ્ટાટિસ્ટિકલ મોડેલો પર નિર્ભર છે, તેમને મદદ કરવા માટે 'પ્રવાહ'ની રચના કરવામાં આવી છે. હાલમાં ડિસ્કોમ્સ એવા ટૂલ્સનો ઉપયોગ કરે છે જે અસામાન્ય હવામાન (જેમ કે મોન્સૂન કે સૌર ઊર્જામાં અચાનક ઉછાળો) માટે આગાહી કરવામાં સક્ષમ નથી. આને કારણે આઉટેજ થાય છે અને ઊંચા ખર્ચે સ્પોટ માર્કેટમાંથી વીજળી ખરીદવી પડે છે, જેનો બોજ અંતે કરદાતાઓ પર પડે છે.
પ્રવાહ એક "AI-નેટિવ" નિર્ણય સપોર્ટ એન્જિન પ્રદાન કરે છે. તે ડિમાન્ડ ફોરકાસ્ટિંગ (માંગની આગાહી) માટે મશીન લર્નિંગ મોડેલોનો ઉપયોગ કરે છે. તે હાઇ-રિઝોલ્યુશન વેધર મોડેલિંગ સાથે જોડાયેલું છે. મુખ્ય લાભોમાં આનાથી ડિસ્કોમ્સને આગામી કલાક, દિવસ અને આગામી આત્યંતિક ઘટનાઓ માટે પૂર્વનિર્ધારિત દ્રષ્ટિ મળે છે. આનાથી તેઓ ખર્ચાળ સ્પોટ ખરીદીઓ ઘટાડી શકે છે અને એગ્રીગેટ ટેકનિકલ એન્ડ કોમર્શિયલ (AT&C) નુકસાનને પણ ઘટાડી શકે છે.
કંપનીની મહત્ત્વાકાંક્ષાનો એક નિર્ણાયક ભાગ હવામાન આગાહીની ચોકસાઈ પર આધારિત છે. પ્રવાહના સ્થાપકો (મોહક મંગલ, ધ્રુવ સૂરી, અને અમન ગુપ્તા) દ્વારા સ્ટેનફોર્ડના પ્રોફેસર સાથે કરવામાં આવેલા એક સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું કે વિશ્વના ટોચના AI હવામાન મોડેલો પણ ભારતમાં ચરમ વરસાદ અને ચક્રવાત માર્ગોની આગાહીમાં ભૂલો કરે છે.
આ તારણોના આધારે, પ્રવાહ એક ભારત-વિશિષ્ટ, સ્થાનિક રીતે સુધારેલ હવામાન આગાહી આર્કિટેક્ચર બનાવી રહ્યું છે, જે એ આધાર પર બનાવવામાં આવ્યું છે કે વૈશ્વિક મોડેલો ભાગ્યે જ સ્થાનિક હવામાન ગતિશીલતાને સમજે છે. પ્રવાહની સ્થાપક ટીમના સભ્યોમાં વર્લ્ડ બેંક અને MIT સાથે કામ કરનારા અનુભવી નિષ્ણાતો, Google Xમાં રીઅલ-ટાઇમ ગ્રીડ ટૂલ્સ બનાવનાર વ્યક્તિ, અને નાસા તથા IBM સાથે ક્લાઇમેટ-ફાઉન્ડેશન મોડેલો વિકસાવનાર નિષ્ણાતોનો સમાવેશ થાય છે.