૬ વર્ષમાં ૬૫,૦૦૦ કરોડથી વધુ વ્યવહારો

RBI ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇન્ડેક્સ ૪૯૩.૨૨ પર પહોંચ્યો

ભારતમાં ડિજિટલ ચુકવણીઓનો વ્યાપ અને સ્વીકૃતિ અભૂતપૂર્વ ઝડપે વધી રહી છે. રિઝર્વ બેંક (RBI) ના તાજેતરના અહેવાલ મુજબ, માર્ચ ૨૦૨૫ સુધીમાં ડિજિટલ ચુકવણી સૂચકાંક (RBI-DPI) વધીને ૪૯૩.૨૨ થયો છે, જે એક વર્ષ પહેલા માર્ચ ૨૦૨૪ માં ૪૪૫.૫ પર હતો. આ વાર્ષિક ધોરણે ૧૦.૭% નો નોંધપાત્ર વધારો દર્શાવે છે.

ડિજિટલ ચુકવણી સૂચકાંક (RBI-DPI) શું છે?

RBI જાન્યુઆરી ૨૦૨૧ થી દર છ મહિને ડિજિટલ ચુકવણીઓનો સંયુક્ત સૂચકાંક બહાર પાડી રહી છે, જેને RBI-DPI કહેવામાં આવે છે. તેનો મુખ્ય હેતુ દેશમાં ડિજિટલ વ્યવહારો અપનાવવાની ગતિને માપવાનો છે. આ સૂચકાંક દ્વારા, લોકો ડિજિટલ ચુકવણીઓ તરફ કેટલી ઝડપથી આગળ વધી રહ્યા છે અને ચુકવણી પ્રણાલીમાં કેટલો સુધારો થઈ રહ્યો છે તેનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવે છે.

RBI-DPI પાંચ અલગ અલગ શ્રેણીઓમાં થયેલા વ્નાયવહાર

• ચુકવણી સક્ષમકર્તાઓ - ૨૫%

• ચુકવણી માળખાકીય સુવિધા (માંગ બાજુ) - ૧૦%

• ચુકવણી માળખાકીય સુવિધા (પુરવઠા બાજુ) - ૧૫%

• ચુકવણી કામગીરી - ૪૫%

• વપરાશકર્તા કેન્દ્રિત અભિગમ - ૫%

RBI કહે છે કે ચુકવણી માળખાગત સુવિધામાં સુધારો, ઝડપી કામગીરી અને વપરાશકર્તા ભાગીદારીને કારણે આ સૂચકાંક સતત વધી રહ્યો છે.

૬ વર્ષમાં ૬૫,૦૦૦ કરોડથી વધુ ડિજિટલ વ્યવહારો

સરકારે સંસદમાં જાહેર કરેલા આંકડા મુજબ, નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૦ અને ૨૦૨૫ (છ વર્ષ) વચ્ચે, ભારતમાં ૬૫,૦૦૦ કરોડથી વધુ ડિજિટલ વ્યવહારો થયા છે. આ વ્યવહારોનું કુલ મૂલ્ય ₹૧૨,૦૦૦ લાખ કરોડથી વધુ રહ્યું છે. નાણા રાજ્યમંત્રી પંકજ ચૌધરીએ લોકસભામાં એક લેખિત જવાબમાં આ માહિતી આપી હતી.

નાના શહેરો અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પણ પહોંચ

સરકારનું ધ્યાન હવે ટિયર-૨ અને ટિયર-૩ શહેરો તેમજ પૂર્વોત્તર રાજ્યો અને જમ્મુ અને કાશ્મીર જેવા વિસ્તારોમાં ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવા પર છે. આ માટે RBI, NPCI, ફિનટેક કંપનીઓ, બેંકો અને રાજ્ય સરકારો સાથે મળીને કામ કરી રહી છે.

ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, RBI એ ૨૦૨૧ માં પેમેન્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલપમેન્ટ ફંડ (PIDF) શરૂ કર્યું. આ ફંડ દ્વારા, ૩૧ મે ૨૦૨૫ સુધી દેશભરમાં ૪.૭૭ કરોડ ડિજિટલ ટચપોઇન્ટ બનાવવામાં આવ્યા છે. તેનો ફાયદો સીધો તે વિસ્તારોમાં ગયો છે જ્યાં અત્યાર સુધી ડિજિટલ પેમેન્ટની પહોંચ ઓછી હતી.

દેશમાં ડિજિટલ પેમેન્ટનો ટ્રેન્ડ દર વર્ષે ઝડપથી વધી રહ્યો છે. RBI અને સરકાર તેને મજબૂત બનાવવા માટે સાથે મળીને કામ કરી રહ્યા છે, જેનો સીધો લાભ સામાન્ય લોકોને મળી રહ્યો છે જેઓ હવે ઓછી રોકડ અને વધુ ડિજિટલ પેમેન્ટ તરફ આગળ વધી રહ્યા છે.